Uluslararası Ticari Tahkim

Uluslararası Ticari Tahkim; kanunun yasaklamadığı konularda, taraflar arasındaki bir ticari sözleşmeden doğmuş veya ileride doğacak olan anlaşmazlıklarda devlet yargısına başvurulmadan, taraflarca tayin edilmiş bulunan hakem veya kurumlar aracılığı ile ve aynı zamanda da bir yabancı hukuk sisteminin dahil olduğu bir tahkim çeşididir.

Uluslararası ticari tahkimin tarafları açısından üç tip uygulanma şekli vardır;

1. Şirketten Şirkete İşleyen Ticari Tahkim Mekanizması; şirketler arasındaki ihtilafların süre uzaması ve tarafların kar kayıplarının önlenmesi amacıyladır.
2. Devletten Devlete İşleyen Ticari Tahkim Mekanizması; Devletler arası ikili, bölgesel veya küresel anlaşmalarla ortaya çıkan ticari uyuşmazlıkların çözümlenme şeklidir. Bu tip ticari tahkimlerde anlaşmalar devletler tarafından imzalanmış olsa da özel sektörü etkiler ve imzacı devletlerin halkına da dolaylı bir şekilde zarar verebilmektedir.
3. Şirketten Devlete İşleyen Ticari Tahkim Mekanizması; bunda tek yönlü olarak sadece şirketlerin Devletleri hakeme götürme hakları vardır. Bu da hakemlik müessesini Anayasal Kurum haline getirmek ve ulusal hukukun bir parçası yapmak ya da ulusal hukuku Hakemlik müessesinin bir parçası yapmak anlamını taşımaktadır.

Tarafların uluslararası ticari uyuşmazlıklarda tahkime başvurmayı düşünmeleri halinde öncelikle iki tahkim yolu mevcuttur.

1. Ad Hoc Tahkim; işlemin taraflarca organize edildiği bir tahkim türüdür. Taraflar istedikleri takdirde, değişik kurumlar tarafından düzenlenmiş tahkim kurallarını uygulayabilmektedirler. Genelde UNCITRAL (CNUDCI) Tahkim Kuralları bu açıdan tarafların uluslararası uyuşmazlıklarda en çok tercih ettikleri tahkim kurallarıdır.
2. Kurumsal Tahkim; tarafların tahkim süreci işlemlerinin daimi bir hakem kuruluşuna başvurarak kullanmalarıdır. Tahkim usulü bu kuruluşun tahkim kuralları uyarınca düzenlenmektedir. Tahkim kurumları yargılamaya yetkili bir yargı organı değildir. Görevleri kendi gözetimlerindeki tahkimlere altyapı hazırlama ve yönetmek ile sınırlıdır.

Uluslararası Ticari Uyuşmazlıklarda Tahkimin Faydaları

Uluslarararası ticari tahkimin özellikleri şunlar olup uygulandığında taraflara aşağıdaki yararları da sağlamaktadır;

1. Kısa sürede çözüm; bir dava genel yargıda uzun yıllarda sonuçlanabilecekken, tahkim yoluyla ticari anlaşmazlıklar çok daha kısa sürede çözümlenebilmektedir.
2. Düşük maliyet; konusu para alacağı olan davalar genel mahkemelerde yıllarca sürüp para kaybına neden olmakta iken tahkim; kısa sürede sonuçlandığından daha ucuza mal olmaktadır.
3. Güvenilirlik; taraflar hakemlerini doğrudan seçme olanağına sahip olduğundan konusunda uzman kişi ve kişilerin hakemliğinde verilecek kararın en uygun olduğuna emin olmaktadırlar.
4. Gizlilik; Anayasa’nın 141. maddesine göre “Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır”. Tarafların, ticari sırlarının ve itibarlarının zedelenmesi sonucunu yaratan bu aleniyet, sadece ilgili ve görevli kişilerin bir araya gelerek neticeye vardıkları tahkimde yoktur. Zaten tahkimde duruşmalar, üçüncü kişilere kapalı olarak yapılmaktadır.
5. Karar tesisinde güncellik; tahkim yargılamasının temelini, tarafların hakemlere görev ve yetki verdiği tahkim sözleşmesi oluşturmaktadır. Tahkim sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa hakemler uyuşmazlığı, var olan hukuk kuralları yerine, hakkaniyete göre ve daha adil olarak çözmek yetkisine sahiptirler. Bu durum, uyuşmazlığın yıllar önce yürürlüğe girmiş ancak hayatın doğal akışına ayak uydurmayan maddi hukuk kuralları yerine güncel gerekçelere dayalı vicdanı kanaatle çözümüne olanak sağlamaktadır. Bu da hükmün güncel koşullar çerçevesinde olmasına yol açmaktadır.

Uluslararası Ticari Tahkim Merkezleri

Dünyada uluslararası ticari tahkim alanında yer alan ve genel kabul görmüş üç uluslararası ticari hakemlik müessesesi bulunmaktadır.  Bunlardan en eskisi 1923’te oluşturulmuş ve günümüzde halen kullanılan ICC -Uluslar arası Ticaret Odasının tahkim komisyonu, ikincisi Birleşmiş Milletler Örgütünün UNCITRAL tahkim komisyonu ve üçüncüsü Dünya Bankasının ICSID-Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları için Çözüm Merkezi isimli Tahkim Komisyonudur.  Bunun yanında henüz çok yeni olan İstanbul Tahkim Merkezi (İSTAC) ‘ın da ileride büyük tahkim merkezi olma yolunda ilerlediğini göreceğiz.

Uluslararası ticari tahkim konusunda ticari anlaşmazlıkların giderilmesi amacıyla en fazla başvurulan kurumsal tahkim yöntemleri Milletlerarası Ticaret Odası (ICC)‘nın “Uzlaştırma ve Tahkim Hükümleri” ile Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu (UNCITRAL)’nun “Tahkim Kuralları”dır.

Dünyada kurumsal tahkim açısından ulusal ve uluslararası birçok tahkim kuruluşu ve kuralları vardır. Taraflar uluslararası kuruluş olarak, ICC-Uluslar arası Ticaret Odasının Tahkim Komisyonu veya LCIA-Londra Uluslararası Tahkim Komisyonu’nu seçebilirler. Yatırım uyuşmazlıkları açısından ICSID- Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları için Çözüm Merkezi gibi yabancı yatırımı koruyan uluslararası sözleşmelerde öngörülen tahkim kuralları da uygulanabilmektedir.

Bunların dışında günümüzde Türk şirketlerinin taraf olduğu ticari uyuşmazlıklarda; LCIA-Londra Uluslararası Tahkim komisyonu  nezdinde çözümlendiği de görülmektedir. Uluslararası ticari tahkim avukatlığı uzmanlık bilgisi gerektirdiği ve büyük uyuşmazlık miktarları söz konusu olduğu için uluslararası tahkim konusunda uzman avukatlar veya hukuk büroları ile çalışma faydanıza olacaktır.